Każdy z nas zna dziesiątki, jak nie setki, porównań, metafor, powiedzeń i związków frazeologicznych z naturą w tle. Drzewa, żywioły, części tzw. przyrody nieożywionej oraz zwierzęta, od mrówek, przez wilki, po krowy, są nieodłącznym elementem naszego językowego krajobrazu.
Wskazuje to na bardzo głęboką więź na linii człowiek-natura i długoterminową obserwację tego, co dookoła nas. Mimo że obecnie najczęściej używamy tych zwrotów w ogóle nie zastanawiając się nad tym, skąd się wzięły i co tak naprawdę oznaczają.
W zeszłym tygodniu postanowiłam pociągnąć ten temat na Instagramie i FB, wrzuciłam więc zachętę do wspólnego skompilowania listy wyrażeń ze zwierzętami, roślinami i innymi elementami przyrody w tle. Nie zawiedliście! Pojawiły się dziesiątki komentarzy.
Zebrałam je wszystkie w jednym miejscu, dodając ich znaczenia oraz dopisując kolejne zwroty, które się nie pojawiły w Waszych odpowiedziach, a które z powodzeniem funkcjonują w naszym codziennym języku. Razem wyszło ich ponad 100! Stwierdziłam, że to za dużo na jeden wpis, więc listę podzieliłam na dwie części. W tej, dłuższej, podaję wyrażenia ze zwierzakami w roli głównej. W drugim wpisie zamieściłam te, które odnoszą się do lasu, roślin i innych elementów przyrody.
Dla Waszej wygody, wszystkie wyrażenia podzieliłam na kilka grup tematycznych. Bardzo ciekawe było dla mnie zaobserwowanie, z czym kojarzone są konkretne zwierzęta i ile uwagi się im poświęca. To, jaką rolę pełnią w związkach frazeologicznych i powiedzeniach idealnie pokazuje, jakie miejsce zajmują w naszej kulturze i jak są postrzegane. Nie zawsze trafnie i sprawiedliwie…
Nie pozostaje mi nic innego jak zaprosić Was do zabawy w wyciąganie własnych wniosków oraz wyszukiwanie kolejnych zwierząt, które żyją w naszym języku i pomagają nam opisywać rzeczywistość. Temat na pewno nie został jeszcze wyczerpany!
ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNIE, PRZYSŁOWIA I WYRAŻENIA Z DZIKIMI ZWIERZĘTAMI W ROLI GŁÓWNEJ
- Gdy przedwcześnie cieszymy się z planowanych korzyści:
dzielić skórę na niedźwiedziu
- Gdy nasze dobre intencje mają dla kogoś szkodliwe konsekwencje:
niedźwiedzia przysługa
- Gdy mowa o kimś sprytnym, przebiegłym:
szczwany lis
- Gdy mowa o kimś, kto pracuje dużo i efektywnie:
pracowity jak mrówka / pszczoła
- Gdy mowa o kimś skąpym:
mieć węża w kieszeni
- Gdy zachowujemy się cicho, by nie zwrócić na siebie uwagi:
być cicho jak mysz (kościelna/pod miotłą)
- Gdy mowa o pionowej zmarszczce na czole
lwia zmarszczka
- Gdy wpadamy w szał i zachowujemy się w sposób nieobliczalny:
dostać małpiego rozum
- Gdy intensywnie, rzewnie płaczemy:
płakać jak bóbr
- Gdy dąsamy się, jesteśmy niezadowoleni:
mieć muchy w nosie
- Gdy okazujemy nieszczery żal:
wylewać krokodyle łzy
- Gdy coś posuwa się lub odbywa w bardzo powoli:
ślimaczyć się
lub
w żółwim tempieZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNIE, PRZYSŁOWIA I WYRAŻENIA Z PTAKAMI W ROLI GŁÓWNEJ
- Gdy bardzo intensywnie się komuś lub czemuś przyglądamy:
gapić się jak sroka w gnat/kość
- Gdy kogoś oszukamy, ośmieszymy:
wystrychnąć kogoś na dudka
- Gdy nie przejmujemy się czymś nieprzyjemnym:
spływać jak (woda) po kaczce
- Gdy dziennikarze celowo rozpowszechniają nieprawdziwą informację w celu podniesienia nakładu:
kaczka dziennikarska
- Gdy długo się do czegoś szykujemy, ale w końcu tego nie robimy:
wybierać się jak sójka za morze
- Gdy osoby, które łączą wspólne interesy, szczególnie nieuczciwe, nie wyrządzą sobie krzywdy:
kruk krukowi oka nie wykole
- Gdy mówimy o kimś mało bystrym:
ptasi móżdżek
Podczas gdy ptaki mają mniejsze mózgi, mają również więcej połączeń neuronowych niż my i, w zależności od gatunku, potrafią być bardzo inteligentne.
- Gdy chwalimy się tym, czym możemy:
każda pliszka swój ogonek chwali
- Gdy mówimy o rzeczach, które przychodzą naturalnie, samoistnie:
sowa huczy choć jej nikt nie uczy
- Gdy jeden przypadek pojawienia się czegoś nowego o niczym nie świadczy:
jedna jaskółka wiosny nie czyni
- Gdy lepiej zadowolić się tym, co mamy niż dążyć do czegoś, co jest ciężkie do zdobycia:
lepszy wróbel w garści niż gołąb na dachu
lub
lepszy wróbel w ręku niż dzięcioł na sęku
- Gdy chcemy osiągnąć kilka celów jednocześnie:
trzymać dwie sroki za ogon
- Gdy musimy dostosować się do norm miejsca, w którym się znaleźliśmy:
kiedy wejdziesz między, wrony musisz krakać jak i one
- Gdy mówimy, że mądrego, doświadczonego człowieka nie nabierzesz:
starego wróbla na plewy nie złapiesz
- Gdy mowa o kimś sprytnym:
szpakami karmiony
- Gdy coś podglądamy, zaglądamy gdzieś ukradkiem:
zapuszczać żurawia
- Gdy ktoś świetnie widzi:
sokoli wzrok
- Gdy ktoś wymiotuje:
puścić pawia
- Gdy mówimy o kimś bardzo mądrym:
mądry jak sowa
- Gdy coś jest dla najlepszych:
tylko dla orłów
- Gdy ktoś występuje przeciwko swojej rodzinie czy środowisku, z którego pochodzi:
zły to ptak, co swoje gniazdo kala
ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNIE, PRZYSŁOWIA I WYRAŻENIA Z WILKIEM W ROLI GŁÓWNEJ
- Gdy trudno nam uwolnić się od własnych przyzwyczajeń lub upodobnień (WSJP) lub Gdy wrodzone złe skłonności przeważają nad dobrym wychowaniem (PWN):
(natura) ciągnie wilka do lasu
Co ciekawe, sama nigdy nie rozumiałam tego wyrażenia jako odnoszącego się do czegoś negatywnego, bardziej jako to, że ciągnie nas do tego, co dla nas naturalne czy do miejsca, które jest nam najbliższe.
- Gdy ludzie są dla siebie bezwzględni i wrodzy:
człowiek człowiekowi wilkiem
- Gdy niespodziewanie przychodzi ktoś, o kim właśnie mówiono:
o wilku mowa (a wilk tu)
- Gdy udało się pogodzić sprzeczne interesy dwóch stron jakiegoś konfliktu lub sporu:
i wilk syty, i owca cała
- Gdy ostrzegamy przed prowokowaniem potencjalnie dla nas nieprzyjemnych sytuacji:
nie wywołuj wilka z lasu
- Gdy mamy niepohamowany głód, jesteśmy żarłoczni:
mieć wilczy apetyt
- Gdy w końcu zostaje ukarany ten, komu wiele razy udało się kary uniknąć:
nosił wilk razy kilka, ponieśli i wilka
ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNIE, PRZYSŁOWIA I WYRAŻENIA Z RYBAMI W ROLI GŁÓWNEJ
- Gdy się na coś nie zgadzamy, przed czymś buntujemy:
stanąć okoniem
- Być w odpowiednim dla siebie miejscu, robić to, co się umie i lubi:
czuć się jak ryba w wodzie
- Gdy dorośli rozmawiają, a dzieci nie powinny się odzywać:
dzieci i ryby głosu nie mają
Jedno z najbardziej znielubionych przeze mnie przysłów z tej listy!
- Gdy nie mamy tego, co byśmy chcieli i musimy zadowolić się czymś innym:
na bezrybiu i rak ryba
- Gdy wskazujemy, że demoralizacja danego środowiska lub społeczeństwa zaczyna się od tych, którzy stoją na ich szczycie:
ryba psuje się od głowy
ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNIE, PRZYSŁOWIA I WYRAŻENIA ZE ZWIERZĘTAMI GOSPODARSKIMI W ROLI GŁÓWNEJ
- Gdy piszemy niewyraźnie, bazgrolimy:
bazgrać jak kura pazurem
- Gdy mamy szczęście, przypadkowo trafiamy na coś, czego normalnie byśmy nie zdobyli:
trafiło się ślepej kurze ziarno
- Gdy mowa o zmarszczkach w kącikach oczu:
kurze łapki
- Gdy ktoś krytykuje innych za błędy, które sam popełniał:
nie pamięta wół jak cielęciem był
- Gdy bezskutecznie próbujemy coś komuś wyjaśnić:
tłumaczyć jak chłop krowie na rowie
- Gdy czerpiemy korzyści z bycia uległymi i nie narażania się innym:
pokorne ciele dwie matki ssie
- Gdy mówimy o kimś bardzo upartym:
uparty jak osioł
- Gdy mówimy o czymś pogniecionym, niewyprasowanym:
jak krowie/psu z gardła
- Gdy mówimy o czymś bardzo brudnym:
brudny jak świnia
- Gdy ktoś dostaje coś bez swojej pracy, ale ciągle mu mało i chce więcej; eskalacja roszczeń:
daj kurze grzędę, a ona: wyżej siędę
- Gdy ktoś młodszy i niedoświadczony kwestionuje opinię osób starszych i bardziej kompetentnych
jajo mądrzejsze od kury
- Gdy mowa o zdradzie:
przyprawiać rogi
Błędnie często obrazowane podobizną jelenia – jelenie nie mają rogów, mają poroże.
- Gdy grupa osób idzie kolejno jedna za drugą:
chodzić gęsiego
- Gdy nadmierne dokazywanie źle się kończy
gdyby kózka nie skakała, toby nóżki nie złamała
- Gdy ktoś odrzucał pomoc, a teraz przychodzi o nią prosić
przyszła koza do woza
- Gdy stawiamy kogoś w trudnej sytuacji, zadajemy zagadkę nie do rozwiązania:
zapędzić kogoś w kozi róg
- Gdy mowa o kimś bardzo silnym, wytrzymałym:
silny jak tur
- Gdy mówimy o bogatym, który w przeciwieństwie do biednego (któremu wiatr w oczy wieje), zawsze ma szczęście:
bogatemu to i byk się ocieli
- Gdy patrzymy na coś w bezmyślnym zdumieniu:
gapić się jak wół/ciele w namalowane wrota
ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNIE, PRZYSŁOWIA I WYRAŻENIA Z KONIEM W ROLI GŁÓWNEJ
- Gdy odczuwamy ogromny głód, moglibyśmy:
zjeść konia z kopytami
- Gdy w mało subtelny sposób staramy się zwrócić uwagę płci przeciwnej:
końskie zaloty
- Gdy pozbycie się kogoś lub czegoś dobrze nam robi:
baba z wozu, koniom lżej
- Gdy ktoś zaczyna oceniać i krytykować coś, co otrzymał w prezencie:
darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby
- Gdy warto podejmować ryzyko, jeśli można coś ugrać:
jak spaść, to z wysokiego konia
- Gdy sprawy idą lepiej, kiedy dogląda ich osoba bezpośrednio nimi zainteresowana:
pańskie oko konie tuczy
ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNIE, PRZYSŁOWIA I WYRAŻENIA Z PSEM I KOTEM W ROLI GŁÓWNEJ
- Gdy znajdujemy przyczynę problemu:
tu leży pies pogrzebany
- Gdy żyjemy z kimś w ciągłym konflikcie:
żyć jak pies z kotem
- Gdy nie umiemy czegoś dokładnie nazwać i opisać:
ni pies, ni wydra
- Gdy mowa o brzydkiej pogodzie:
pogoda pod psem
- Gdy wiemy, że pierwsze próby, często nieudane, są tylko początkiem, a później będzie już łatwiej:
pierwsze koty za płoty
Gratuluję, jeśli przeszliście przez całość!
To teraz, w nagrodę, mam dla Was kolejne zadanie…
Czy wiecie, skąd pochodzą wszystkie z powyższych zwrotów?
Niektóre są dość oczywiste, w stylu „ślimaczenia się” czy bycia „jak ryba w wodzie”, ale dlaczego mówimy „pogoda spod psa” czy „płakać jak bóbr” i „krokodyle łzy”?
Pobawcie się w detektywów naszych zwierzęcych powiedzeń i związków frazeologicznych, a poniżej dajcie znać, co odkryliście!
Zdjęcia: Piotr Horzela
Wskakuj na newsletter, żeby nie przegapić kolejnych artykułów:
* Zapisując się do newslettera, wyrażasz zgodę na przesyłanie Ci informacji o nowych tekstach, projektach, produktach i usługach. Zgodę możesz wycofać w każdej chwili, a szczegóły związane z przetwarzaniem Twoich danych osobowych znajdziesz w polityce prywatności.